De rol van een bibliotheek in een multifunctionele binnenstad

Als we naar winkelgebieden kijken, dan is er steeds vaker aandacht voor de wisselwerking van retail met de andere functies in het centrumgebied van een stad of dorp. Waar de retailers gericht zijn op verkoop en omzet, zorgen maatschappelijke functies voor aanloop, levendigheid en verlenging van de verblijfsduur. Bureau Ginder nam de rol van de bibliotheek eens onder de loep.

John Bardoel van Bureau Ginder trapt af : “Bibliotheken zijn veel meer dan plekken waar boeken worden uitgeleend. Veel bezoekers oefenen hier hun hobby’s uit, komen voor hun ontspanning en besteden er hun vrije tijd. Bibliotheken zijn daarmee een essentieel onderdeel van de transitie van binnensteden, die zich steeds meer ontwikkelen van ‘place to buy’ naar ‘place to experience’.”

Bibliotheken als ontmoetingsplaatsen

De moderne binnenstad krijgt steeds meer een ontmoetingsfunctie. Ook bibliotheken, die veelal in centrumgebieden te vinden zijn, spelen hierin een sleutelrol. Naast het uitlenen van boeken vervullen bibliotheken een bredere maatschappelijk functie. Deze functie is vastgelegd in de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) en in het Bibliotheekconvenant dat onlangs opnieuw is ondertekend voor een periode van 3 jaar.

Drie doelen staan centraal:

1. een geletterde samenleving,
2. participatie in de informatiesamenleving en
3. een leven lang ontwikkelen.

Dit brede palet aan functies laat zien dat bibliotheken lang niet alleen plekken zijn waar mensen boeken komen lenen. Het is ook een plek waar mensen samenkomen, leren en geïnspireerd raken.

Continue stroom van activiteiten en bezoekers

De activiteiten van bibliotheken groeien gestaag. In 2023 organiseerden bibliotheken een recordaantal van 406.000 activiteiten, waaraan 5,1 miljoen mensen deelnamen. Het totale aantal bibliotheekbezoeken steeg met 13% naar ruim 57 miljoen. Dit toont aan dat bibliotheken nog steeds als belangrijke culturele en educatieve centra fungeren, ondersteund door duizenden personeelsleden en vrijwilligers.

In 2023 werd de bibliotheek gemiddeld 3,2 keer per inwoner bezocht. Van deze bezoekers komt 14% maandelijks naar de bibliotheek en 5% komt zelfs wekelijks. De variatie in aantallen bezoeken is groot, maar een gemiddelde bibliotheekvestiging (hoofdlocaties en dependances) trekt ruim 60.000 bezoekers per jaar. In centrumgebieden zijn er vaak (vanwege de combinatie van functies) nog veel meer bezoekers die op de bibliotheek afkomen. In middelgrote en grote steden gaat het vaak om meerdere honderdduizenden bezoekers per jaar.

Bibliotheken als multifunctionele ontmoetingsplekken

Een goed voorbeeld van de nieuwe generatie bibliotheken is de “Bibliotheek 8.0” in Hilversum. Dit innovatieve concept gaat verder dan een traditionele bibliotheek. Naast boeken omvat het nieuwe gebouw op de Gooische Brink een café, atelier, medialab, theater en welzijnsruimtes. Ook zijn er 250 studieplekken gecreëerd om tegemoet te komen aan de vraag naar werk- en studieplekken.

In andere steden zien we soortgelijke ontwikkelingen. In Bussum wordt de bibliotheek onderdeel van een cultuurstrip, waarbij culturele instellingen samenwerken om het centrum aantrekkelijker te maken. Dit versterkt niet alleen de cultuurbeleving, maar trekt ook meer bezoekers. Zo profiteren ook de omliggende winkels in het gebied van de aanwezigheid van een ontmoetingsplaats als de bibliotheek, ook in middelgrote gemeenten. De bibliotheek functioneert als publiekstrekker voor het centrum.

Synergie tussen maatschappelijke functies

De kracht van bibliotheken ligt in hun multifunctionaliteit. Ze creëren synergie tussen verschillende activiteiten en dragen bij aan de maatschappelijke opbrengst van binnensteden. Concepten zoals Huis van Cuijk, waar de bibliotheek en schouwburg elkaar versterken, laten zien hoe samenwerking tussen verschillende sectoren nieuwe kansen biedt en bijdraagt aan een levendige omgeving. Een ander mooi voorbeeld is de Zoomerij die zich de komende jaren samen met (onder andere) vijf VO-scholen en gemeenten gaat inzetten voor het welzijn van jongeren. Dat doen zij door samen activiteitenprogramma’s te ontwikkelen en uit te voeren op het gebied van kunst & cultuur, sport & bewegen en gezondheid.

Bibliotheken in ruimtelijk economisch perspectief

Waar in het verleden werd uitgegaan van 45 tot 60 m² per 1.000 inwoners (uitgaande van een verzorgingsgebied van 35.000 tot 150.000 inwoners), zijn deze richtlijnen steeds minder toepasbaar. 

De kracht van het totaalconcept, het doelgroepenbereik en de multifunctionaliteit van het gebouw zijn sterk van invloed op de haalbare exploitatie en omvang. De kracht van de combinatie van de verschillende maatschappelijke functies maakt dat er synergie ontstaat tussen de verschillende activiteiten en de omgeving. Daarmee is de maatschappelijke opbrengst vele malen groter dan de economische opbrengst uitgedrukt in huuropbrengsten per m². Uit onderzoek blijkt ook dat vrijwel iedere Nederlander, ook als zij weinig tot geen gebruik maken van de bibliotheek, een belangrijke waarde hechten aan de bibliotheek. 

Bibliotheken zijn dus veel meer dan boekenkasten; ze zijn de drijvende kracht achter de sociale, culturele en economische ontwikkeling van onze binnensteden. Met hun brede maatschappelijke functies en groeiende impact maken ze onze steden aantrekkelijker en relevanter dan ooit.

conclusie

Met dank aan (auteurs van dit artikel):

• John Bardoel Senior adviseur Ginder
• Tom Gosens Senior adviseur Ginder

“Bij Ginder geloven we dat de transformatie van binnensteden staat of valt met de gastbeleving. We hebben een whitepaper opgesteld als een leidraad om te ondersteunen bij deze uitdaging. Het whitepaper Optimale gastbeleving in binnensteden biedt concrete stappen en strategieën om de gastbeleving in binnensteden te verbeteren, geïnspireerd door succesvolle toepassingen in de dagrecreatiesector.”